Sinh thời, trong các nhà văn Việt Nam, ông luôn là tâm điểm thu hút sự chú ý của mọi người. Ngày ông tạ thế, Báo Văn nghệ làm một số báo đặc biệt để tưởng nhớ ông và đến nay, khó có số báo nào tập hợp được nhiều bài viết hay về một tác giả như số báo dành cho Nguyễn Tuân. Những dịp kỷ niệm ngày sinh và ngày mất của ông, anh em trong văn giới đều không quên. Cũng trên tinh thần như vậy, trong bài viết này, tôi xin kể lại một số mẩu chuyện vui có tính giai thoại về nhà văn Nguyễn Tuân:

Với chú bé thích chen ngang

Sinh thời, nhà văn Nguyễn Tuân có thói quen đến uống bia ở quầy bia Cổ Tân. Bấy giờ bia còn là loại hiếm nên đôi khi nhà văn cũng phải xếp hàng như mọi người và bởi vậy mà ông được chứng kiến không ít cảnh chen ngang. Lần ấy, nhà văn già rất ngạc nhiên khi thấy một chú bé - tay xách một cái can to - ở đâu bỗng chạy đến, lách vào đứng ngay trước mặt ông. Nhà văn nắm lấy vai chú bé, hỏi ngay:

- Này, cháu làm gì thế?

Đứa bé ngước mắt nhìn ông già rồi trả lời hết sức thản nhiên:

- Thưa bác, cháu xếp hàng mua bia cho bố cháu.

- Thế thì - Nhà văn già cúi xuống đứa bé - Cháu hãy nhìn kỹ bác đây này: Bác già rồi. Đầu bác hói, tóc bác bạc, cằm bác có râu. Nhớ chưa?

- Dạ thưa bác, cháu nhớ rồi - Lần này đứa bé trả lời có vẻ ngần ngại. Song nó vẫn băn khoăn - Nhưng thưa bác, nhớ thế để làm gì ạ?

Nhà văn già điềm nhiên trả lời:

- À, để rồi ngày mai nhỡ bác có đến sau thì nhớ cho bác chen ngang với nhé.

Đứa bé im lặng, đỏ bừng mặt... Nó đã hiểu.

Với nhà phê bình cơ hội

Ai cũng biết Nguyễn Tuân vốn là người không ưa gì các nhà phê bình. Ông từng nói rằng, ông mong các nhà phê bình “bất tử”, để khi xuống âm phủ ông không phải sống chung với họ. Bởi vậy mà một lần, một nhà phê bình (vốn nổi tiếng là một kẻ cơ hội, đục nước béo cò) lần tìm đến chơi với ông. Vừa thoáng thấy bóng nhà phê bình kia, Nguyễn Tuân đóng ngay cửa lại. Nhà phê bình đứng ngoài gõ, gọi:

- Nguyễn Tuân ơi, Nguyễn Tuân có nhà không?

Nguyễn Tuân đứng ở sau cánh cửa, nói vọng ra:

- Nguyễn Tuân đi vắng rồi!

Nhà phê bình muối mặt, đành quay trở về.

Với các nhà biên tập

Trong đời sống văn chương, báo chí hiện thời, ngày càng xuất hiện nhiều trường hợp người viết quá dễ dãi với tác phẩm của mình. Bài viết vừa ráo mực, họ đã đem “chào hàng” tại các tòa báo mà không cần đọc lại bản thảo lấy một lần. Và khi in ra, họ cũng không cần biết nó đã bị (hoặc được) cắt xén, sửa chữa ra sao. Câu giao ước thường trực của họ với các biên tập viên là: “Khi in, tùy ban biên tập cắt gọt, sửa chữa thoải mái”. Thật khác với trường hợp của nhà văn bậc thầy Nguyễn Tuân. Dường như việc phải sửa văn của cụ là một việc cực chẳng đã của các biên tập viên, đồng thời cũng là... nỗi lo thon thót của họ. Bởi, không khéo thì chỉ vì một vài chữ, cụ đòi bỏ cả bài, hoặc vì một bài, cụ xin rút lại cả tập sách, không cho xuất bản nữa. Mà các biên tập viên làm việc với cụ đâu phải là bậc thường, toàn những nhân vật gạo cội cả đấy.

Nhà văn Kim Lân mặc dù từng là chỗ tâm giao của cụ Nguyễn (hai người từng cùng tham gia bộ phim “Chị Dậu” chuyển thể từ tiểu thuyết “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố), vậy mà một lần - do tình thế đưa đẩy- Kim Lân đã phải khéo léo thuyết phục cụ Nguyễn chỉnh sửa một đôi chữ trong bài viết của cụ. Thoạt đầu, cụ Nguyễn ưng thuận, nhưng sau khi sách in ra, không biết ngẫm nghĩ thế nào, cụ lại sa sả mắng Kim Lân ngay giữa trụ sở Hội Nhà văn, rằng Kim Lân “nếu có quyền có chức cũng không phải vừa đâu”, rằng vừa rồi Kim Lân đã “cắt của mình mấy chữ, đểu quá...” (việc này nhà văn Kim Lân đã kể lại trong bài hồi ký “Nguyễn Tuân, anh là người sung sướng nhất”).

Việc đặt tên cho cuốn “Hà Nội ta đánh Mỹ giỏi” của Nguyễn Tuân cũng không... đơn giản. Thoạt đầu, khi đưa duyệt bản thảo (sách do Hội Văn nghệ Hà Nội xuất bản), nhà văn Tô Hoài, Chủ tịch Hội Văn nghệ Hà Nội đề nghị cụ Nguyễn đổi tên tập sách. Theo ý Tô Hoài, chỉ cần để cái tên “Hà Nội đánh Mỹ” là đủ.

Nguyễn Tuân bực bội: “Ông thấy nó dài dòng ở chỗ nào?”. Tô Hoài giải thích: “Để là “Hà Nội ta đánh Mỹ giỏi” cứ thấy y như mình đứng ở bề trên mà ban khen cho Hà Nội vậy”.

Nguyễn Tuân nổi xung: “Đấy! Ba cái anh duyệt bài là chúa hay suy diễn. Tôi không có đứng trên đứng dưới gì sất, chỉ có điều là tôi không chịu được cái gì chung chung. Tôi nói “Hà Nội ta” là “Hà Nội của chúng ta đây! Của ta đây!”. Tôi tự hào về cái Hà Nội của ta, thế có được không? Thế còn đánh Mỹ thì phải nói “đánh Mỹ giỏi” chứ nói “đánh Mỹ” thì ai biết đánh Mỹ như thế nào? Một cái tên sách, nó là cái tên sách của tôi, sao ông cứ bắt phải giống mọi người? Nếu ông làm biên tập mà cứ muốn gọt tôi cho bằng tròn vo như vậy, không có cá tính, không có cái riêng của tôi thì thôi, để sách đó, tôi không in nữa”.

Với người đi viếng mình