K. Paustovsky từng là phóng viên quân sự, biên tập viên, giáo viên trường viết văn và ứng cử viên giải Nobel Văn học. Nhân dịp kỷ niệm 130 năm ngày sinh của nhà văn (1892-2022), xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc một vài nét về cuộc đời ông.

Làm đủ nghề để kiếm sống

Trong bút ký tự truyện “Vài suy nghĩ tản mạn”, ông viết rằng bố ông làm nhân viên thống kê đường sắt, còn mẹ ông là một phụ nữ độc đoán và nghiêm khắc. Theo Konstantin Paustovsky, bố ông là người mơ mộng bẩm sinh và không bao giờ ngồi yên một chỗ: sau Moskva, ông phục vụ ở Vilno, Pskov, rồi chuyển đến Kiev, nơi Konstantin Paustovsky vào học trường trung học.

“Khi tôi học lớp sáu, gia đình chúng tôi tan vỡ. Từ đó tôi phải tự kiếm sống và học tập. Tôi sống lay lắt bằng công việc khá cực nhọc – cái gọi là gia sư. Vào năm cuối cùng của trung học, tôi viết truyện ngắn đầu tiên và đăng trên tạp chí văn học “Những ngọn lửa” ở Kiev. Nếu tôi nhớ không nhầm thì đó là năm 1911. Sau khi tốt nghiệp trung học, tôi học hai năm tại Đại học Kiev, sau đó chuyển đến Đại học Moskva, và định cư ở đây”.

Thế chiến thứ nhất bùng nổ khiến việc học hành của Konstantin Paustovsky trở nên dang dở – ông bỏ học đi làm nhân viên bán vé tàu điện, sau đó làm y tá trên một đoàn tàu cứu thương. Mùa thu năm 1915, ông chuyển đến một đơn vị y tế dã chiến, tại đây ông đọc báo và biết tin hai người anh trai của mình đã hy sinh trên các mặt trận khác nhau trong cùng một ngày. Sau khi biết tin này, Konstantin Paustovsky trở về với mẹ và chị gái ở Moskva.

Nhưng ông không dừng lại lâu – đầu tiên ông vào làm việc tại nhà máy luyện kim ở Ekaterinoslav (nay là Dnipro), sau đó chuyển sang nhà máy ở Yuzovka (nay là Donetsk), rồi từ đó đến nhà máy hơi nước ở Taganrog. Mùa thu năm 1916, ông rời nhà máy hơi nước để đến một hợp tác xã đánh cá trên biển Azov. Chính lúc bấy giờ, theo hồi ức của nhà văn, ông bắt đầu viết cuốn tiểu thuyết đầu tiên của mình – “Những người lãng mạn”. Sau này ông luôn luôn nói rằng biển đã giúp ông trở thành nhà văn.

Trong thời gian xảy ra cuộc Cách mạng Tháng Hai và Tháng Mười năm 1917, Konstantin Paustovsky làm việc tại một tờ báo ở Moskva. Kể từ đó, ông chỉ làm báo và viết văn. Trong những giai đoạn khác nhau, ông từng làm biên tập viên của tờ “ROST”, “Sự thật” các tạp chí “30 ngày”, “Những thành tựu của chúng ta”, còn trong “Chiến tranh Vệ quốc Vĩ đại”, ông là phóng viên của TASS, sau đó ông tập trung hoàn toàn vào sáng tác văn học, giảng dạy ở Trường Viết văn.

Con người ưa xê dịch

Nhà văn yêu thích của Konstantin Paustovsky là Aleksandr Grin, còn môn học yêu thích ở trường phổ thông của ông là địa lý. Hồi nhỏ, ông mơ ước về những đất nước xa xôi, nhưng chỉ hàng chục năm sau, ông mới có thể thực hiện được ước mơ của mình. Thời trẻ, Paustovsky lang thang hết nơi này đến nơi khác để tìm việc làm, sau đó ông đi công tác, nhưng ở tuổi trưởng thành, sau 50, rốt cuộc, ông mới có thể đi du lịch vì sở thích. Sau khi đi vòng quanh nước Nga, Ukraina, Ba Lan, Gruzia, Azerbaizhan, Armenia và Iran, ông đến châu Âu: Bulgaria, Czech, Slovakia, Thổ Nhĩ Kỳ, Hy Lạp, Hà Lan, Thụy Điển, Ý, Pháp, Anh. Và ở tuổi 73, ông đã sống một năm trên đảo Capri, nước Ý, nơi ông điều trị bệnh hen suyễn.

“Xê dịch là điều tuyệt vời nhất trên thế gian” – ông viết trong tiểu thuyết “Những người lãng mạn” – Càng đi nhiều, bạn càng chóng trưởng thành, và những gì bạn nhìn thấy thậm chí hiện ra ở ngoại hình của bạn. Trong hàng ngàn người, tôi phát hiện ra ngay những người đi nhiều. Những chuyến xê dịch giúp thanh lọc, kết nối những cuộc gặp gỡ, những thế kỷ, những cuốn sách và tình yêu…”.

Cuộc sống riêng tư nhiều lận đận

Trong thời gian làm việc tại đơn vị dã chiến, Konstantin Paustovsky gặp nữ y tá Ekaterina Zagorskaya. Ở Crimea, các cư dân của làng Tatar gọi bà theo tiếng Ả Rập là Khatidzhe – và Konstantin Paustovsky cũng gọi bà như vậy. Năm 1916, họ kết hôn và 9 năm sau, họ có một cậu con trai, được đặt tên là Vadim để tưởng nhớ người anh trai của nhà văn đã hy sinh trong chiến tranh.

Sau 20 năm chung sống, ở tuổi 44, Konstantin Paustovsky ly hôn: Ekaterina phát hiện ra chồng ngoại tình và bỏ đi. Valeria Valishevskaya-Navashina, người gây ra điều đó, trở thành vợ hai của nhà văn. Lúc bấy giờ, Valeria đã hai lần ly hôn và có hai con trai, một người sống với mẹ. Konstantin Paustovsky nhận cậu bé vào gia đình mình. Cuộc hôn nhân thứ hai kéo dài 14 năm, cho đến khi Paustovsky gặp nữ diễn viên Nhà hát mang tên Meyerhold Tatyana Evteyeva-Arbuzova. Tatyana cũng đã từng có một đời chồng, nhưng điều này không gây trở ngại: năm 1950, Paustovsky ngỏ lời cầu hôn bà. Cùng năm, con trai Aleksey của họ chào đời.

Paustovsky rất yêu người vợ cuối cùng của mình và thú nhận rằng trên đời không có tình yêu nào như vậy. Trong di chúc của mình, ông đề nghị mua một ngôi nhà nhỏ bên bờ biển cho “Mẹ Tanya” bằng tiền nhuận bút của ông, và viết cho bà: “Trái tim vàng của anh ơi, anh không thể mang lại cho em một cuộc đời hạnh phúc mà em xứng đáng được hưởng… Nhưng Chúa đã ban cho anh hạnh phúc được gặp em, điều này được biện minh bởi cuộc sống và công việc của anh… Nhờ em mà anh có được hạnh phúc nơi trần thế. Và anh đã tin vào phép màu… Cầu Chúa ban phước lành cho em, Tanyusha!”.

Suýt đoạt giải Nobel Văn học

Konstantin Paustovsky được đề cử giải Nobel Văn học bốn lần: vào các năm 1965, 1966, 1967 và 1968, nhưng ông chưa bao giờ trở thành người đoạt giải. Trong cuốn “Từ điển văn học Nga thế kỷ XX” viết “Konstantin Paustovsky không được trao giải Nobel Văn học vì lý do chính trị”. Năm 2017, các nhà nghiên cứu văn học nhận được một tài liệu của Ủy ban Nobel viết rằng việc đề cử Konstantin Paustovsky đã bị từ chối: “Ủy ban quan tâm tới đề nghị trao giải cho một nhà văn Nga, nhưng vì những lý do tự nhiên đành tạm gác lại”. Theo Wolfgang Kasack, vào thời điểm đó, chính quyền Liên Xô dọa trừng phạt kinh tế đối với Thụy Điển và nhấn mạnh rằng thay vì Konstantin Paustovsky, hãy trao giải cho “nhà văn lớn của Liên Xô Mikhail Sholokhov”.

Mặc dù Konstantin Paustovsky nhiều lần viết rằng sự trưởng thành của ông với tư cách là một nhà văn và một con người diễn ra dưới chế độ Xô Viết, và ông đã “phục vụ công cuộc xây dựng một xã hội mới, thực sự xã hội chủ nghĩa”, nhà văn vẫn không xin vào đảng, không viết một chữ nào về Stalin và không ký một bức thư vu khống nào.

Gặp gỡ ngôi sao điện ảnh Marlene Dietrich

Năm 1964, trong khuôn khổ chuyến lưu diễn vòng quanh thế giới, Marlene Dietrich đến biểu diễn tại Liên Xô. Bà là nữ diễn viên yêu thích của Konstantin Paustovsky, vì vậy ông không thể bỏ lỡ cơ hội. Và mặc dù lúc bấy giờ, nhà văn đang nằm viện để phục hồi sức khỏe sau một cơn nhồi máu cơ tim, các bác sĩ vẫn cho phép ông đến xem biểu diễn cùng với vợ và bác sĩ gia đình.

Điều thú vị là Marlene Dietrich cũng hâm mộ tác phẩm của Konstantin Paustovsky. Khi các nhà báo hỏi bà muốn gặp ai, bà nhắc tên Konstantin Paustovsky và kể về ấn tượng của mình khi đọc truyện ngắn “Bức điện”. Nữ diễn viên biết nhà văn đang nằm viện nên không hy vọng được gặp ông. Tuy nhiên, trước khi bước lên sân khấu, nữ phiên dịch thông báo với bà rằng Konstantin Paustovsky đang có mặt trong khán phòng.

Sau buổi biểu diễn, Konstantin Paustovsky bước lên sân khấu. Marlene Dietrich nhớ lại: “Quá bất ngờ trước sự hiện diện của nhà văn, tôi không thể thốt ra một từ tiếng Nga nào, tôi không tìm được cách nào khác để bày tỏ sự ngưỡng mộ của mình đối với ông, ngoài việc quỳ xuống trước mặt ông”. Để kỷ niệm về cuộc gặp gỡ này, Marlene đã tặng nhà văn một bức ảnh có chữ ký của mình, còn Konstantin Paustovsky tặng bà tuyển tập truyện ngắn “Những mối tình đã mất” với dòng chữ: “Chị Marlene Dietrich quý mến, nếu tôi viết được một truyện ngắn nữa như “Bức điện”, thì tôi sẽ xin phép dành tặng chị”.

Nhưng mong ước ấy đã không trở thành hiện thực. Những năm sau đó, nhà văn thường xuyên chống chọi với bệnh tật và cố gắng giúp đỡ bạn bè của mình ở mức có thể. Ông lên tiếng bênh vực nhà văn Solzhenitsyn, cứu đạo diễn sân khấu Yury Lyubimov khỏi bị sa thải và ký một lá thư phản đối việc phục hồi danh dự cho Stalin. Konstantin Paustovsky trút hơi thở cuối cùng năm 1968.

Mười năm sau, năm 1978, nhà thiên văn học Nga Nikolay Chernykh phát hiện ra tiểu hành tinh số 5269. Ông đặt tên cho nó là Konstantin Paustovsky, để vinh danh nhà văn trên dải Thiên hà.